گنبد سلطانیه زنجان

گنبد سلطانیه زنجان، تجلی هنر معماری اسلامی

وقتی که در مسیر زنجان از کنار شهر سلطانیه عبور می کنید، گنبدی رفیع و فیروزه ای رنگ را می بینید که از فاصله ای دور نظرها را به سمت خود جلب می نماید. معروف است این سازه بزرگ و عظیم که با نام گنبد سلطانیه زنجان شناخته می شود، محل آرمیدن یکی از سلاطینی است که تبار او به مغولان و سلسله ایلخانان باز می گردد. گمان می شود که این بنای با شکوه، منبع الهامی برای ساخت گنبدهای عظیمی همچون تاج محل و کلیسای فلورانس گشته باشد.تمامی این ویژگی ها سبب گشته تا هر سال عده ای زیادی برای بازدید از یکی از جاذبه های گردشگری ایران راهی این منطقه شوند.

معماری گنبد سلطانیه زنجان

گنبد سلطانیه زنجان بنایی هشت ضلعی است که در وسط باغی سرسبز ساخته شده بود. البته در حال حاضر از آن باغ سرسبز چیز زیادی باقی نمانده است. در گذشته گنبد سلطانیه تنها بنای موجود در این باغ نبوده است. بلکه مجموعه ای از ساختمان ها، ارگ سلطنتی و مناطق عام المنفعه در این منطقه ساخته شده بودند که تمامی آنها ویران گشته اند.گنبد زیبای این بنا به صورت دو پوسته ساخته شده است. در واقع ساخت گنبدهای دو پوسته به وسیله ایجاد یک فضای تو خالی بین دو گنبد امکان پذیر می گردد. این موضوع باعث شده تا معماران بتوانند گنبدی رفیع تر ایجاد کنند. ضمن اینکه فضای تو خالی ایجاد شده میان دو گنبد، آن را در مقابل زلزله مقاوم تر نموده است.یکی از ویژگی های متفاوت این بنا وجود هشت مناره در بالای آن بوده است.

متاسفانه اکثر این مناره ها در طی زلزله تخریب گشته اند و تنها دو مناره از آن هشت مناره باقی مانده است.این مناره ها به صورت تو خالی بنا گشته اند. از درون هر یک آنها پلکانی مارپیچ از پایین تا به بام بنا کشیده شده و تا بالاترین نقطه مناره که در آن دوران موذنه بوده، ادامه داشته است.نمای اصلی بنای گنبد سلطانیه با آجر پوشانده شده است. بالای گنبد آن نیز مزین به کاشی کاری های منقوش و زیبا به رنگ فیروزه ای می باشد. در هر یک از بخش های مختلف گنبد خانه نیز کتیبه های زیبایی به چشم می آیند که آیات قرآنی بر روی آنها حک نموده اند.

قدمت گنبد سلطانیه زنجان

سلطان محمد خدا بنده یکی از پادشاهان معروف دوره ایلخانان به شمار می رفت که ملقب به اولجایتو بود. اولجایتو به معنی پادشاه مبارک و بزرگ می باشد. او که در دوران خلافت خود به دین اسلام و مذهب شیعه روی آورد، با زیارت آرامگاه حضرت علی تصمیم گرفت تا مقبره ایشان را به شهر سلطانیه انتقال دهد.پس دستور داد بین سال های ۷۱۲ الی ۷۰۴  آرامگاهی در خور آن حضرت در سلطانیه بنا کنند. اما علمای شیعه اجازه نبش قبر و انتقال استخوان های آن حضرت را ندادند. از همین رو گنبد سلطانیه به عنوان آرامگاهی برای خود اولجایتو به اتمام رسید. سلطان محمد خدا بنده دو سال پس از اتمام ساخت این بنای زیبا، دار فانی را وداع گفت و وصیت کرده بود که او را در سردابه همین آرامگاه دفن کنند.

بخش های مختلف گنبد سلطانیه زنجان

در ضلع جنوبی گنبد سلطانیه زنجان، بخشی وجود دارد که با نام تربت خانه شناخته می شود. هنگامی که سلطان محمد خدابنده موفق نشد تا جسد حضرت علی را به این آرامگاه منتقل کند، مقداری از خاک نجف را با خود به این شهر آورد و در ساخت بنای تربت خانه از آن استفاده نمود. همین موضوع باعث شد تا نام این بخش را تربت خانه بگذارند.بنای گنبد سلطانیه زنجان در سه طبقه ساخته شده است. نخستین طبقه همان سرداب گنبد می باشد که فضای بسیار وسیعی دارد. پلان این بخش از سازه، مستطیل شکل است. این در حالی است که طبقات دوم و سوم دارای پلانی هشت ضلعی هستند.سردابه یکی از بخش های اصلی گنبد سلطانیه به حساب می آید که زیر تربت خانه واقع شده است.

به باور خیلی از محققان، این سردابه محل دفن اولجایتو می باشد. اما در طی کاوش هایی که در این منطقه صورت گرفته است، هیچ قبر و جسدی در این محل پیدا نگشته است.گنبد خانه را می توان اصلی ترین و زیباترین بخش گنبد سلطانیه دانست. این بخش از بنا متشکل از ایوانی سر پوشیده است که دور تا دور بنا کشیده شده است. پنجره های بزرگی در چهار ایوان این بخش وجود دارد که راه را برای تابش نور خورشید به درون بنا باز می کنند.اما طبقه دوم که بالاترین طبقه سازه به حساب می آید متشکل از ایوان هایی متصل و سر باز هستند که دشتی وسیع در رو به روی آنها گسترده شده است. چشم انداز این طبقه بسیار تماشایی و دیدنی است.در قسمت پایینی سر در ورودی گنبد سلطانیه زنجان، یک موزه کوچک بنا گشته است. در این موزه تعدادی از آثار و اشیای کشف شده از این منطقه و عکس هایی از مرمت بنا قرار داده شده است.

نکات جالب

رعایت یک سری نکات خاص در معماری و ساخت گنبد سلطانیه زنجان به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری ایران، باعث شده تا تفاسیر مختلفی در مورد این بنا صورت بگیرد. از آنجایی که عدد هشت، در دین اسلام عددی مقدس به حساب می آید، برخی محققان بر این باورند که دلیل هشت ضلعی بودن این بنا، نمادی از درهای بهشت است. آنها حتی تعداد پلکان ها را با عدد ۱۱۰ برابر می دانند که در حروف ابجد بیانگر نام حضرت علی است.اما عده ای دیگر معتقدند که این ساختمان به نوعی یک ساعت خورشیدی به حساب می آمده است و هشت ضلع آن را گواهی بر این مطلب می دانند.