نگاهی به صومعه گغارد ارمنستان

صومعه گغارد ارمنستان 

کشور ارمنستان از همسایگان شمالی ایران، سال‌هاست از مقاصد گردشگری محبوب در منطقه قفقاز به‌شمار می‌رود. این کشور زیبا و سرسبز در کنار طبیعت جذابی که برای گردشگران دارد، دارای تاریخ پرفراز‌ونشیبی است. حاصل رویدادهای تاریخی مختلف در این سرزمین بناها و آثار تاریخی متعدد بود. این ساختمان‌ها امروزه تبدیل به جاذبه‌های گردشگری ارمنستان شده‌اند. علاوه‌بر این‌ها ارمنستان را می‌توان خاستگاه هنرهای نمایشی مثل تئاتر و باله دانست. کافه‌ها و رستوران‌هایی به سبک اروپای قدیمی این کشور نیز جذابیت‌های فراوانی برای گردشگران دارند. در سال‌های اخیر بسیاری از ایرانیان نیز با تور لحظه آخری ارمنستان به این منطقه توریستی سفر می‌کنند. مقصد بیشتر مسافران ارمنستان، شهر ایروان پایتخت این کشور است. یکی از جاذبه‌های گردشگری نزدیک به این شهر، صومعه گغارد ارمنستان (Monastery of Geghard) نام دارد. 

آشنایی با صومعه گغارد ارمنستان

صومعه گغارد در ۴۰ کیلومتری شهر ایروان ارمنستان و استان کوتایک (Kotayk) و شهر کوچکی با نام «گوغت» این کشور واقع شده است. این بنا اولین کلیسا به شکل غار در جهان به‌شمار می‌رود. گغارد یکی از کلیساهای ثبت شده در میراث جهانی یونسکو است. گغارد یعنی سرنیزه؛ این نام به نیزه مقدسی اطلاق می‌شود که به‌وسیله آن حضرت مسیح هنگامی که روی صلیب بود، مجروح شد. در گذشته برخی روایات حاکی از نگهداری این سرنیزه در صومعه گغارد بود؛ اما در حال حاضر سرنیزه مذکور در خزانه مقدس و در کلیسای مادر یعنی اچمیادزین (Echmiadzin) نگهداری می‌شود.

تاریخچه صومعه گغارد

براساس برخی گفته‌ها تاریخ ساخت کلیسای گغارد به قرن چهارم پس از میلاد باز‌می‌گردد. اما باتوجه به اسناد و نوشته‌های موجود این کلیسا در قرن هفتم میلادی ساخته شده است. در زمان ساخت به صومعه گغارد «آیریوانک» به‌معنای صومعه غارها می‌گفتند (Ayrivank). این صومعه به دستور شاهزاده زاکاریان ساخته شده است. طی سال‌های طولانی که از ساخت این بنا گذشته جنگ‌ها و بلایای طبیعی آسیب‌های متعددی به آن وارد کرده‌اند؛ برای مثال ساختمان گغارد در سال ۹۲۳ میلادی در حمله اعراب به کشور ارمنستان سوزانده شد. ساختمان صومعه یا کلیسای گغارد در حال حاضر شامل دو کلیسای داخلی است. کلیسای اصلی که همان بنای باستانی است Surp Astvatsatsin به‌معنای مادر خدای مقدس نام دارد. کلیساهای داخلی مجموعه در قرن سیزدهم میلادی بنا شده‌اند. این ساختمان‌ها در بخش شرقی و غربی بنای اصلی قرار دارند.

معماری صومعه گغارد ایروان

گفتیم که صومعه گغارد ارمنستان اولین و یکی از چهار کلیسا غاری دنیاست. این بنا درواقع بخشی از کوه مجاور رودخانه «جورج آزات» به‌شمار می‌رود که به شکل یک کلیسا میان صخره‌ها و داخل یک دره زیبا تراشیده شده است. همین موضوع سبب شده ساختمان گغارد تماما از سنگ‌های گرانیتی باشد. این مجموعه دارای دو بخش درون کوه و بیرون کوه است. همه بخش‌های صومعه در قرن چهارم ساخته نشده‌ و طی سال‌های گذشته بخش‌ها و بناهای مختلفی به مجموعه گغارد افزوده شده‌اند. طراحی و ساخت این مجموعه به‌طور کامل به سبک معماری قرون وسطی اروپا انجام شده است. بالای در جنوبی کلیسا نشان مخصوص خاندان زاکاریان و نماد شیر به‌چشم می‌خورد. شیر نماد قدرت سلطنتی و یکی از مشترکات کلیساهای اروپای شرقی است. در بخشی دیگر از صومعه نیز دو ورودی سنگی دیده می‌شود (سمت چپ بنا). این ورودی‌ها در قرن سیزدهم میلادی به ساختمان اضافه شدند.

یکی از ورودی‌ها یک حوض دارد که با آب چشمه پر می‌شود و دکور آن رسوبات آهکی است که به آن‌ها «استالاکتیت» گفته می‌شود. ارمنی‌ها معتقدند آب این چشمه مقدس است و خوشبختی می‌آورد. همچنین برخی معتقدند آب این چشمه باعث جوانی می‌شود.در ورودی دیگر مقبره چهار ستونه شاهزاده پاپاک پروشیان (Papaq Proshian) و همسرش (Hruzakan) قرار دارد. در این اتاق دو شیر در هم تنیده و یک عقاب که (نشان خانوادگی شاهزاده)، روی یک سنگ حکاکی شده و روی دیوار نصب شده است. سرسرای صومعه ۹ طاق زیبا دارد؛ این طاق‌ها بین سال‌های ۱۲۱۵ تا ۱۲۲۵ میلادی، یعنی طی ۱۰ سال ساخته شده‌اند.

پشت بنای گرانیتی کلیسا و روی یک تپه، سلول‌های رهبانی غار مانندی توسط راهبان‌ها ساخته شده‌اند (شبیه به اتاقک هستند). برای رفتن به این اتاقک‌ها باید از پله‌های پشت بنا بالا بروید. روی درخت‌های کنار این اتاقک‌ها، نوارهای پارچه‌ای دیده می‌شود. مسیحیان روی این درخت‌ها مانند دخیل بستن مسلمانان تکه‌های پارچه می‌بندند. این پارچه‌ها برای برآورده شدن آرزو بسته می‌شوند. در بخشی دیگر از محوطه بیرونی صومعه با بالا رفتن از پله‌ها به یک گذرگاه به‌نام «خاچکار» می‌رسید که صلیب‌های سنگی حکاکی شده‌اند (Khachkars). در بخشی دیگر و در کنار رودخانه مجاور کلیسا، محل ذبح تعبیه شده که در مراسم‌های صبح‌گاهی یکشنبه‌ها از آن استفاده می‌شود. 

نکته: آیین ذبح کردن و بستن پارچه مربوط به دوره‌ای است که ساکنین این منطقه، پیرو آیین زرتشت بودند و این آیین مربوط به پیروان مسیحیت نبوده و نیست.

چطور به صومعه گغارد برویم؟

قبل‌تر اشاره کردیم که این کلیسا در ۴۰ کیلومتری شهر ایروان قرار گرفته و اگر با تور لحظه آخری ارمنستان راهی این شهر شدید و قصد بازدید از صومعه گغارد را داشتید، باید حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه از شهر ایروان فاصله بگیرید. تاکسی‌ها از داخل شهر شما را به این مکان می‌رسانند. معبد گارنی ارمنستان نیز در فاصله ۹ کیلومتری از این صومعه باستانی قرار دارد. این معبد تنها بنای مذهبی به‌جای مانده از دوران مشرکان در کشور ارمنستان است. در روزهای آخر هفته (شنبه و یکشنبه) پله‌های منتهی به صومعه گغارد پر است از چرخ‌ها و دست فروش‌ها و خوراکی‌های محلی و سوغاتی‌های ارمنی. محبوب‌ترین خوراکی‌هایی که در اینجا می‌توانید امتحان کنید سوجوک گردو و گاتا از تنقلات لذیذ کشور ارمنستان هستند.

بازدید از صومعه گغارد ارمنستان رایگان است و گردشگران نیاز به پرداخت هزینه ورودی ندارند. برای رفتن به این منطقه می‌توانید از تورهای ایروان گردی یا میز تور و بلیط هتل محل اقامت خود نیز استفاده کنید تا هزینه کم‌تری پرداخت کرده و لذت بیشتری از بازدید کلیسا ببرید.این صومعه هر روزه از ساعت ۹ صبح تا ۶ عصر باز است. توجه داشته باشید که هنگام بازدید از این مجموعه مسیری پیاده‌روی شما طولانی خواهد بود و این مسیر تقریبا کوهستانی است؛ پس کفش مناسب داشته باشید و اگر همراه کودک، سالمند یا ناتوان جسمی دارید، در برنامه سفر خود تجدیدنظر کنید.

نشانی صومعه گغارد 

ارمنستان، شرق ایروان، جاده H3، بعد از گوغت.