صومعه هاقپات

صومعه هاقپات ارمنستان

کشور کهن و تاریخی ارمنستان که روزگاری بخشی از خاک ایران بوده، یکی از مقاصد گردشگری منطقه قفقاز به‌شمار می‌رود. ارمنستان تاریخ پر‌فرازونشیبی داشته و حاصل این فرازونشیب‌ها، بناها و آثار تاریخی متعدد در سراسر این کشور است. سالانه گردشگران بسیاری برای بازدید از اماکن تاریخی ارمنستان، طبیعت زیبای آن، گشت‌وگذار در کافه و رستوران‌های سبک اروپای قدیم و تماشای هنرهای نمایشی به این منطقه سفر می‌کنند. همچنین انتخاب بسیاری از ایرانیان نیز در سال‌های اخیر برای سفرهای خارجی، تور لحظه آخری ارمنستان است. همان‌طور که گفتیم این کشور دیدنی‌های تاریخی متعددی دارد. یکی از آثار تاریخی ارمنستان صومعه هاقپات است. این صومعه در دوره قرون وسطی اروپا به دستور همسر یکی از پادشاهان ارمنستان ساخته شد. بیایید با این ساختمان باستانی بیشتر آشنا شویم.

صومعه هاقپات کجاست؟

این صومعه با نام «هاقپات اوانک» نیز شناخته می‌شود و یک صومعه حواری ارمنی است. صومعه هاقپات در روستایی با همین اسم و در استان لوری کشور ارمنستان و نزدیکی شهر آلاوردی، قرار دارد (این شهر نزدیک به مرز گرجستان است). روستا و صومعه هاقپات در دره پرشیب دِبِد (Debed) قرار گرفته‌اند. ساختمان صومعه مشرف به رودخانه جاری در همین دره و با همین نام ساخته شده است. صومعه هاقپات روی یک قله و راه تپه قرار گرفته و دلیل انتخاب این موقعیت مکانی، پنهان ماندن راهبان و مراسم‌های عبادی آن‌ها از چشم دیگران بود. 

منطقه‌ای که این بنای تاریخی در آن ساخته شده یک دماغه سرسبز کوهستانی است که در بسیاری از روزها‌ی سال حلقه‌‌های ابر آن را احاطه می‌کنند. مقابل بنای هاقپات یک قله با ارتفاع ۲۵۰۰ متر قرار دارد که حالت انزوای ساختمان را بیشتر می‌کند. به‌طور کلی هدف سازندگان این بنا نشان دادن فروتنی راهبان کلیسا بود. صومعه‌ای دیگر با نام «ساناهین» نیز در نزدیکی ساختمان صومعه هاقپات، قرار دارد و یکی از جاذبه‌های گردشگری ارمنستان به‌شمار می‌رود.

تاریخچه صومعه هاقپات

همان‌طور که در ابتدا اشاره کردیم صومعه هاقپات اوانک یا همان هاقپات، در دوره قرون وسطی اروپا ساخته شد. در کتب تاریخی زمان دقیق افتتاح این بنای مذهبی سال ۹۷۶ بعد از میلاد مسیح درج شده و گفته می‌شود همسر پادشاه «بگرادایی آسوت سوم» کشور ارمنستان یعنی ملکه «خسروانیش»، دستور ساخت این بنا را داده است. صومعه هاقپات یک شاهکار معماری مذهبی در جهان به‌شمار می‌رود که در دوران تاریک قرون وسطی که کلیساها و مذهبیون مسیحی بر مردم اروپا فرمان‌روایی می‌کردند، مرکز یادگیری دروس دینی و گاهی عملی بود.

ساختمان هاقپات طی این سال‌ها چندین بار مورد آسیب‌های جدی قرار گرفت. در سال ۱۱۳۰ میلادی بعد از یک زمین‌لرزه شدید، بخش‌هایی از آن به‌طور کامل تخریب شد. همچنین در زمین‌لرزه‌ای شدید در سال ۱۹۸۸ میلادی، بخش‌هایی از بنا مجددا آسیب دید. علاوه‌بر این طی حملات نظامی متعدد در دوره‌های مختلف تاریخی، بخش‌های مختلف صومعه از بین رفت. با این حال مسئولین بناهای تاریخی در کشور ارمنستان، این ساختمان باستانی را طی سال‌های گذشته مرمت و بازسازی کرده‌اند و صومعه هاقپات همچنان سرپاست.

قسمت‌هایی از آن نیز بدون تغییرات و مشابه گذشته، دست نخورده باقی مانده‌اند. از اتفاقات تاریخی مهم که در این مکان رویداده، می‌توان به کشته شدن «سایات نووا» یکی از آهنگ‌سازان بزرگ و مطرح ارمنی در سال ۱۷۵۹ میلادی به‌دست سربازان آقا محمد خان قاجار اشاره کرد. صومعه هاقپات همراه با صومعه ساناهین که گفتیم در نزدیکی آن قرار دارد، در سال ۱۹۹۶ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.

معماری صومعه هاقپات

همان‌طور که اشاره کردیم، افتتاح این مجموعه در سال ۹۷۶ بعد از میلاد بود؛ اما با بررسی‌های انجام شده و اسناد موجود، می‌توان تخمین زد که ساخت کامل بنا بین قرن‌های ۱۰ تا ۱۳ میلادی طول کشیده است. همچنین باید بدانید که صومعه هاقپات اوانک ارمنستان، تنها یک ساختمان برای عبادت نبوده و مجموعه‌ای از بخش‌ها و مراکز مختلف بوده است. در آن دوران ساختمان صومعه مرکزی غنی از دست‌نوشته‌ها و کتب مذهبی و علمی بود. در این مجموعه ساختمان‌هایی مانند محل نسخه برداری، دانشکده‌ها، کافه تریا و…، قرار داشت و صومعه به‌نسبت زمان ساختش، سازه‌ای مدرن محسوب می‌شد.

معماری ساختمان کاملا مشابه به معماری بناهای ارمنی قرون وسطی است. طبق مقررات آن زمان، مکان‌های مذهبی باید برای نمای خود از سنگ‌های به اصطلاح رودخانه‌ای استفاده می‌کرند. بنابراین تمام بخش‌های این صومعه با سنگ ساخته شده و در اطراف آن و روی بخش‌های مختلف، تندیس‌های مذهبی دیده می‌شود. در بخش‌های داخلی نیز نقاشی‌های سبک مذهبی به‌عنوان تزئینات دیواره‌ها و سقف‌ها استفاده شده است. گفتیم که بخش عمده‌ای از صومعه طی زمین‌لرزه‌ها و حمله‌های نظامی از بین رفته‌اند؛ اما هنوز بخش‌هایی از این بنای باستانی زیبا باقی‌مانده‌اند.

یکی از اجزای باقی‌مانده، اولین ساختمانی است که در این مجموعه بنا شد که «کلیسای سن نیشان» نام دارد. این کلیسا مانند سایر بناهای ارمنی مذهبی در آن دوره یک گنبد مرکزی روی چهار ستون بزرگ دارد و ساخت آن سال ۹۶۶ آغاز و در سال ۹۹۱ میلادی پایان یافت. کلیسای سن نیشان دو بار به‌طور کامل مرمت و بازسازی شده، اما شکل و شمایل باستانی آن کاملا دست نخورده باقی مانده است. بخش دیگر صومعه که امروزه همچنان پابرجا مانده برج ساعت است. این برج در سال ۱۲۸۰ میلادی ساخته شد و یک نمونه بی‌نظیر از معماری آن دوره در کشور ارمنستان به‌شمار می‌رود. 

برج ناقوس صومعه که در سال ۱۲۴۵ میلادی ساخته شده است هم هنوز در جای خود قرار دارد. علاوه‌بر این‌ها چند صلیب قدیمی نیز در حیاط مجموعه به‌چشم می‌خورد که مشهورترین آن‌ها «آمناپرکیچ» نام دارد. این صلیب در سال ۱۲۷۳ میلادی ساخته شده است. کلیسای سنت گریگوری، گنبد کوچک کلیسای سنت آستواتساتسین، کافه تریایی قرن سیزدهمی، انبار کتابی قرن سیزدهمی و چلیپاسنگ‌ها، دیگر بخش‌های به‌جا مانده از مجموعه عظیم هاقپات هستند.

بازدید از صومعه هاقپات

اگر با تور زمینی ارمنستان سفر کردید و قصد بازدید از صومعه هاقپات در استان لوری این کشور را داشتید، می‌توانید از پایانه‌های اتوبوس‌رانی و تاکسی‌رانی شهر ایروان پایتخت ارمنستان راهی این منطقه شوید. زمان رسیدن به این صومعه از این شهر که عموما مقصد مسافران در کشور ارمنستان است، حدود ۳ تا ۴ ساعت خواهد بود. بازدید از این مکان تاریخی و کهن نیاز به پرداخت هزینه ورودی ندارد. برای رفتن به ساختمان مذهبی هاقپات باید از ساعت ۱۰ صبح تا نزدیکی‌های غروب آفتاب به این محل سر بزنید.