گنبد جبلیه کرمان

گنبد جبلیه کرمان کجاست؟

شهر کویری کرمان یکی از خاستگاه‌های تاریخ و فرهنگ کشورمان است. این شهر زیبا میزبان بخش بزرگی از آثار باستانی و تاریخی ایران بوده و سالانه گردشگران بسیاری از سراسر کشورمان و سایر کشورهای برای بازدید از این آثار راهی کرمان می‌شوند. یکی از بناهای تاریخی این شهر که درباره تاریخچه آن ابهامات بسیاری وجود دارد، گنبد جبلیه کرمان است. این گنبد در منتهی‌الیه شرقی شهر قرار گرفته و کسانی که با خرید بلیط قطار کرمان به این شهر سفر می‌کنند، می‌توانند از این گنبد سنگی تاریخی دیدن کنند بیایید با این بنای تاریخی بیشتر آشنا شویم.

آشنایی با گنبد جبلیه کرمان

گنبد جبلیه کرمان با نام‌های «گبری»، «زیگ» و «گنج» میز شناخته می‌شود. این بنای عظیم سنگی در داخل یک محوطه سبز وسیع قرار گرفته و برای رسیدن به آن باید از دو قبرستان سید حسین و صاحب‌الزمان عبور کرد. پس از عبور از قبرستان‌های یک ساختمان سنگی با گنبدی بزرگ و دیدنی به‌چشم می‌خورد. گنبد جبلیه تنها بنا یا ساختمان ساخته شده از سنگ در شهر کرمان است. در محوطه سرسبز بیرونی جبلیه، مجسمه‌های عظیم‌ الجثه سنگی به‌چشم می‌خورند که زیبایی اطراف گنبد را چند برابر کرده‌اند. گنبد جبلیه امروزه به‌عنوان یک موزه سنگ یا کتیبه نیز شناخته می‌شود.

معماری گنبد جبلیه کرمان

این بنا یک پلان هشت‌ضعلی روی یک پایه ۳ متری با یال‌های ۲ متری دارد. کل پلان با لاشه سنگ‌های بزرگ اجرا شده و قطر گنبد ۵/۵ است. گنبد جبلیه در طی این سال‌ها باوجود این‌که در برابر اثرات مخرب طبیعی متعددی قرار داشته، اما همچنان بدون گزند سرپاست. در عکس‌های گرفته شده در قرن گذشته از این بنا، یک تپه در کنار آن مشاهده می‌شود؛ عده‌ای از کارشناسان دلیل سلامت ساختمان جبلیه پس از سال‌ها را این تپه می‌دانند. آن‌ها معتقدند که تپه نقش محافظت‌کننده از بنا را داشته است. طبق روایتی دیگر ملات گچ و آهک استفاده شده در ساخت این بنا با استفاده از خاکستر، تخم‌مرغ و شیر درست شده و دلیل استحکام گنبد جبلیه را این ملات می‌دانند. البته این موضوع قابل تایید نیست و تنها می‌توان آن را یک فرضیه دانست.این بنا ۸ ورودی ۲ متری دارد که امروزه به‌دلیل حفاظت از گنبد تنها یکی از آن‌ها باز است و ۷ ورودی دیگر با سنگ پوشانده شده تا باد، رطوبت و گرد‌وغبار کم‌تری وارد ساختمان شود. سقف داخلی گنبد از آجر ساخته شده و روی آن تزئینات گچ‌بری شده دیده می‌شود. بخش‌های پایینی و دیواره‌ها هم به احتمال زیاد دارای تزئیناتی بوده که با گذشت زمان و بی‌توجهی به مرمت آن‌ها از بین رفته‌اند.

تاریخچه گنبد جبلیه

در رابطه با تاریخچه این گنبد شهر کرمان روایات‌های متعددی شنیده می‌شود. برخی معتقدند که گنبد جبلیه یک آتشکده باستانی یا مقبره یکی از بزرگان دین زرتشت است. البته پلان این بنا شباهتی به سایر آتشکده‌های باستانی ایران ندارد؛ پس احتمال آتشکده بودن آن نیز کمی دور از ذهن است. طبق روایتی دیگر گفته می‌شد که این بنا مقبره «سید محمد تباشیری» از بزرگان شهر کرمان بوده؛ اما در نوشته‌های جدید تاریخ‌شناسان این روایت به‌ طور کلی تکذیب شد. یک پژوهشگر تاریخی به‌نام «هیلن براند» مدعی شده ساخت گنبد جبلیه مربوط به دوره سلجوقیان بازمی‌گردد

اما این موضوع با نگاهی به نام باستانی این بنا، کاملا غیرمنطقی به‌حساب می‌آید. اشاره کردیم که نام جبلیه در گذشته گبری بوده؛ سلجوقیان در ایران بعد از حمله اعراب و اسلام به قدرت رسیدند. نکته‌ای که این تاریخ را نقض می‌کند، همین حمله اعراب است. زیرا پس از حمله این قوم به ایران حرف «گ» از حروف فارسی حذف و ج جایگزین آن شد؛ پس می‌توان گفت احتمال ساخت گنبد گبری در دوره سلجوقیان عقلانی نیست. برخی مورخان احتمال می‌دهند گنبد جبلیه در اواخر دوره ساسانی ساخته شده و پس از حمله اعراب مرمت و بازسازی شده است. این بنای تاریخی در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله دوره سلجوقیان به‌دستور «محمد بن الیاس سلجوقی» مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت گنبد جبلیه کرمان در سال ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

بیشتر بدانید

از سال ۱۳۸۳با انجام بازسازی‌های تازه و انتقال کتیبه‌های سنگی حکاکی شده باستانی به این مکان، گنبد جبلیه به‌مرور تبدیل به یک موزه سنگ شد. در سال ۱۳۸۸ گنبد جبلیه به گنجینه جبلیه تغییر نام داد. یکی از کتیبه‌های باستانی موجود در گنجینه جبلیه «کتیبه مسجد آبدر اشکان رابر بافت» که مربوط به یک بنای یادبود در شهر «رابر» و در روستای «آبدر اشکان (اشکون)» در شهرستان «بافت» استان کرمان است (این کتیبه روی سنگ طبیعی با خط کوفی حکاکی شده).کوچک‌ترین سنگ قبر یافت شده در استان کرمان نیز در این گنجینه نگهداری می‌شود. این سنگ در سال ‪ ۱۳۷۷‬توسط فردی به‌نام احمد ایلاقی، کشاورزی در دهستان قائم‌آباد کشف و تحویل سازمان میراث فرهنگی استان کرمان شد. ابعاد این سنگ ‪ ۲۶‬ در ‪ ۲۲‬ سانتی‌متر است و کتیبه آن دو بخش دارد. روی کتیبه آیه ‪ ۱۸‬و بخشی از آیه‪ ۱۹ ‬سوره آل عمران نوشته شده و در انتها و سمت چپ آن نام متوفی و سال وفات او در یک کادر محرابی شکل قرار گرفته است.‬‬‬‬‬علاوه‌بر این‌ها ۱۲۰ قطعه سنگ حکاکی شده و تاریخی در این مکان نگهداری می‌شوند؛ از جمله سنگ مقبره خواجه اتابک و سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری و بسیاری از سنگ‌های این‌چنینی که مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی‌اند.

موقعیت جغرافیایی گنبد جبلیه

این گنبد تاریخی در سمت شرقی شهر کرمان و در نزدیکی دو قبرستان صاحب‌الزمان و سید‌حسین، قرار گرفته است. اگر با خرید بلیط هواپیما کرمان به این شهر سفر کردید و قصد بازدید از گنبد یا گنجینه جبلیه را داشتید باید به سمت کوه‌های صاحب‌الزمان کرمان و خیابان زرسیف حرکت کنید. بنای کلی مجموعه هیچ حصاری ندارد و در تمام ساعات شبانه‌روز و روزهای هفته امکان بازدید از آن وجود دارد و بازدید از گنبد جبلیه رایگان است. اما برای بازدید از گنجینه جبلیه باید روزهای غیر تعطیل از ساعت ۹ صبح تا ۶ عصر به این مکان مراجعه کنید. بازدید از گنجینه رایگان نیست و نیاز به پرداخت هزینه ورودی دارد.

هتل‌های کرمان نزدیک به گنبد جبلیه

مهمان‌پذیر سردار

۴/۶ کیلومتر

هتل امام حسین

۵ کیلومتر

هتل صحرا

۵/۳ کیلومتر

هتل هزار

۵/۹ کیلومتر

هتل شهباز

۶ کیلومتر